Ανταποκρίσεις. Correspondences.: Στην έρημο του Γιόρκσιρ

Μάουντ Γκρέις από την εσωτερική αυλή

Στην άκρη των ρεικοτόπων του Γιόρκσιρ («Yorkshire Moors»), μέσα στην όμορφη δασωμένη εξοχή, βρίσκεται ένα συγκρότημα ερειπωμένων μεσαιωνικών κτιρίων, από τα οποία κάποια αναστηλώθηκαν και αναζωογονήθηκαν τον 17^ο και τον 19^ο αιώνα. Αυτά τα κτίρια αποτελούν τη Μονή του Μάουντ Γκρέις («Mount Grace Priory»), τα απομεινάρια ενός από τα πιο σπουδαία και πιο μεγάλα των εννιά αγγλικών «charterhouses». Η αγγλική λέξη «charterhouse» είναι διαφθορά της γαλλικής λέξης «Chartreuse», της πνευματικής έδρας των Καρθουσιανών, του μοναστηριακού τάγματος που ιδρύθηκε τον ενδέκατο αιώνα από τον άγιο Μπρούνο της Κολωνίας.

Το Καθολικόν

Η Μονή του Μάουντ Γκρέις απέχει μονάχα λίγα χιλιόμετρα από την βιομηχανική πόλη του Μίντλεσμπρο, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε η μητέρα μου. Όταν ήμουνα παιδί, περνούσαμε συχνά τη μονή, της οποίας το καμπαναριό είναι ορατό από την εθνική οδό Υόρκης-Ντάραμ, καθώς ταξιδεύαμε από το σπίτι μας στο Ανατολικό Γιόρκσιρ για να δούμε τις θείες, τους θείους και τα ξαδέρφιά μας. Από έφηβος ενδιαφερόμουν για τη μοναστηριακή ζωή και ζητούσα από τους γονείς μου να μας επιτρέψουν να επισκεφτούμε τη μονή. Αλλά η απάντηση ήτανε πάντοτε «όχι»: θα αργούσαμε για τους συγγενείς μας ή για την επιστροφή στο σπίτι μας. (Δεν παραπονιέμαι: είχαν δίκιο οι γονείς μου!)

Δυο εβδομάδες πριν, κατάφερα τελικά να επισκεφθώ και να ξεναγηθώ στο μοναστηριακό συγκρότημα: ήταν κάτι περισσότερο από καταπληκτικό! Παρόλη τη βουή της κυκλοφορίας από την κοντινή Εθνική Α19, ο τόπος είναι γαλήνιος. Οι δασωμένοι λόφοι είναι πανέμορφοι (μια μακρινή υπενθύμιση των αλπικών τόπων που επέλεξαν ο άγιος Μπρούνο και οι ακόλουθοί του), και η περιουσία των ερειπωμένων μοναστηριακών κτιρίων έχει εξωραϊστεί από το «English Heritage». Γενικά, τα καρθουσιανά μοναστήρια δεν μοιάζουν πολύ με τις Βενεδικτιανές, Κιστερκιανές και Ορθόδοξες μονές. Το τάγμα ιδρύθηκε τότε που προσπαθούσαν πολλοί μοναχοί να ξαναβρούν τις βασικές ρίζες του μοναχισμού, και να επιστρέψουν σε ένα όραμα της ζωής στην έρημο. Οι Καρθουσιανοί μοναχοί ζούσανε μια πολύ αυστηρή ζωή, ο ένας σε απομόνωση από τον άλλο. Ο καθένας είχε τον δικό του χώρο, που αποτελούταν από τρία ή τέσσερα δωμάτια σε δυο ορόφους, δίπλα σε έναν περιτειχισμένο κήπο και ένα αποχωρητήριο, με τρεχούμενο νερό από τις βουνίσιες πηγές. Ως επί το πλείστο ο μοναχός περνούσε την ημέρα στην απομόνωση: με προσευχή, λατρεία, μελέτη, αγροτικές εργασίες, χειροτεχνία ή το διακόνημα που αναμενόταν ο καθείς μοναχός να ασκεί. Δεν μίλαγαν παρά σπάνια οι μοναχοί. Στο Μάουντ Γκρέις, ένας από τους χώρους των μοναχών έχει αναστηλωθεί, ώστε να δώσει μια πολύ καλή ιδέα για το πώς διαβιούσαν οι αδελφοί. Όσοι ζήσαμε τις πρόσφατες απαγορεύσεις κυκλοφορίας εξαιτίας του κορωνοϊού έχουμε μια μικρή αίσθηση των δυνατοτήτων και των ανησυχιών που προκαλεί τέτοια απομόνωση.

Η μονή του Μάουντ Γκρέις του Ίνγκλεμπυ, της οποίας το επίσημο όνομα ήταν το «Μοναστήρι της Αναλήψεως της Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου», ιδρύθηκε το 1398 από τον Θωμά ντε Χόλαντ, κόμητα του Κεντ και ανηψιό του βασιλιά Ριχάρδου Β’. Έτσι ήταν μια από αυτές τις μονές που ιδρύθηκαν μετά από την καταστρεπτική Μαύρη Πανώλη η οποία έφτασε το 1348 στην Αγγλία. Για δυο αιώνες περίπου αναπτυσσόταν συνεχώς η μονή και, μέχρι την εποχή της διάλυσής της, είχε χώρο για 15 γέροντες, τον καθένα στο δικό του χώρο, συγκροτημένο γύρω από το μεγάλο περιστύλιο. Οι λαϊκοί, που διηύθυναν τα κοσμικά ζητήματα της μονής, ζούσαν σε κελιά που τοποθετούνταν στην εσωτερική αυλή. Δυο μεγάλα αρχονταρίκια υποδηλώνουν πως απέκτησαν οι μοναχοί μια φήμη για την αγιότητα και πως προσέλκυσαν άφθονους προσκυνητές.

Το μεγάλο περιστύλιο

Διότι οι μοναχοί προσκυνούσαν και έτρωγαν μαζί μονάχα σπάνια, το καθολικόν, η κύρια αίθουσα της αδελφότητας («chapter house») και η τραπεζαρία είναι πιο μικρά απ’ ό,τι ήτανε στις μεγάλες βορεινές μονές που ανήκανε στους Κιστερκιανούς και τους Βενεδικτιανούς. Αλλά πάντως το καθολικόν είναι απροσδοκήτως καλά διατηρημένο: συνήθως στη διάλυση των μοναστηρίων, οι καινούργιοι γαιοκτήμονες αναγκάζονταν από το Στέμμα να κατεδαφίσουν πρώτα τους ναούς, αλλά φαίνεται ότι αυτό δεν συνέβη στο Μάουντ Γκρέις. Ακόμη και σήμερα ο κύριος ναός, το καμπαναριό, το ιερό και τα παρεκκλήσια βρίσκονται στη θέση τους. Δεν χρειάζεται πολλή φαντασία κανείς για να ακούσει στον άνεμο την ηχώ της ψαλμωδίας των αδελφών, μαζεμένων μαζί για να ψάλουν τα νυχτερινά απολυτίκια και να συμμετέχουν στη Θεία Λειτουργία τις Κυριακές και στις εορτές.

Στο Μάουντ Γκρέις ένα από τα δυο αρχονταρίκια μετατράπηκε σε ιδιωτικό σπίτι μετά από τη διάλυση. Λειτουργεί ακόμα, μετά την επέκταση και την αναπαλαίωση κατά τον 19ο αιώνα, με τον τότε της μόδας ρυθμό «Arts and Crafts». Το αρχοντικό έχει μια ωραία έκθεση για την ιστορία της μονής και της μεταμοναστικής ανάπτυξής της.

Ένας προσκυνητής και δυο γέροντες στην Άγια Άννα

Όσο εξαιρετικά σημαντικός κι αν είναι ο μοναχισμός για το Ορθόδοξο δόγμα, δεν υπάρχει τίποτε στην Ορθοδοξία που να μοιάζει στην οργάνωση του καρθουσιανού τρόπου ζωής. Ο Καρθουσιανός Κανόνας - πρωταρχικά οι «Consuetudines Cartusiae» (οι Συνήθειες της Σαρτρέζ) - υπαγορεύει ένα είδος θεσμοθετημένης ερημίας. Στο Άγιον Όρος οι ερημίτες ζούσανε και ζούνε μια άγρια, ιδιότροπη ζωή, ενώ οι κοινοβιακές μονές, όπως και οι Βενεδικτιανές και οι Κιστερκιανές, είναι, βέβαια, πλήρως κοινόχρηστες. Ίσως το πιο κοντινό είδος μοναστηριακής ζωής μέσα στην Ορθοδοξία - τουλάχιστο όσον αφορά τον τρόπο ζωής των μοναχών των ίδιων - είναι αυτό που συμβαίνει στις σκήτες, τις μικρές δομές που υπάγονται στις κυρίαρχες 20 μονές του Άθωνα και αποτελούνται από μερικές καλύβες συγκροτημένες γύρω από το λεγόμενο «Κυριακό».

Το 2014, έμεινα μια νύχτα στην σκήτη της Αγίας Άννης στις πρόποδες του Άθωνα. Τότε συναντήθηκα με δυο γέροντες που έμεναν στα κεντρικά κτίρια της σκήτης: κι οι δυο φιλόξενοι, ήπιοι, πνευματικοί άνθρωποι. Η πεζοπορία μας στην κορφή του Άθωνα και πίσω ήταν σκληρή (μας πήρε 15 ώρες περίπου) και γυρίσαμε στην σκήτη καθώς έπεφτε το σούρουπο. Λόγω της περασμένης ώρας είχα κιόλας χάσει κάθε ελπίδα για ένα γεύμα, αλλά με μεγάλη καλοσύνη οι γέροντες μάς προσέφεραν πλούσιο χορτοφαγικό φαγητό απ' αυτά που ζεσταίνουν την καρδιά του κάθε πεζοπόρου. Φαντάζομαι ότι οι προσκυνητές που έφταναν στο Μάουντ Γκρέις θα είχαν ζήσει παρόμοια φιλοξενία τον 15^ο αιώνα και θα είχαν κι αυτοί ευχαριστήσει για τη φιλοξενία, όσο σύντομη κι αν ήταν, σε έναν τόπο μεγάλης αγιότητας, του οποίου οι κάτοικοι είχαν απολύτως αφιερώσει τη ζωή τους στην αγάπη και τη λατρεία του Θεού.

Μονή του Αγίου Χίου, Πάρκμινστερ

Η μονή στο Μάουντ Γκρέις διαλύθηκε το 1539 και για τρεις αιώνες δεν είχε η Αγγλία καμία καρθουσιανή κοινότητα. Μετά από την απελευθέρωση των Καθολικών το 1829, όμως, ιδρύθηκε το 1873 μια καινούργια μονή στο Πάρκμινστερ του Σάσσεξ. Σχεδόν 150 χρόνια μετά, το «Charterhouse» του Αγίου Χιού (St Hugh) ανθίζει ακόμη.

Γιατί είναι τέτοιοι χώροι πολύ σημαντικοί ακόμη και τώρα; Για μένα, τουλάχιστον, το ενδιαφέρον μου για χώρους σαν το Μάουντ Γκρέις δεν είναι θέμα αρχαιολογίας. Η παρουσία καρθουσιανών κοινοτήτων που ανθίζουν σε τρεις ηπείρους υποδηλώνει την αντοχή αυτού του πολύ απαιτητικού μοναστικού ιδανικού. Η ζωή που ζει κανείς υπό τον κανόνα της πίστης, υπό την απόλυτη αφοσίωση στον Θεό, υπό την υποταγή στον σταυρό προσφέρνει διαφωτιστικά παραδείγματα θυσίας - αυτό που απαιτεί από όλους μας το χριστιανικό δόγμα. Τέτοιες πρακτικές αυστηρής λιτότητας δεν είναι κάτι για όλους. Αλλά η πειθαρχία της καρθουσιανής ζωής - η απομόνωση (δηλ. η ριζική εξάρτηση από τον Θεό), η σιωπή, η ταπεινότητα, η τήρηση των ωρών, η βύθιση σε στοχαστική προσευχή, οι βιβλικές και θεολογικές σπουδές, η πρακτική ασκητική δουλειά - δίνει και σε εμάς που ζούμε κοσμικές ζωές κάτι στο οποίο να προσβλέψουμε, κάτι από το οποίο να αντλήσουμε υλικό για τον δικό μας τρόπο ζωής. Ειναι, στ’ αλήθεια, καλό το ότι η παράδοση που αντιπροσωπεύουν τα ερείπια του Μάουντ Γκρέις, συνεχίζεται μέχρι τώρα, και καλό είναι το ότι τα ερείπια αυτά συνεχίζουν να διατηρούν τη μνήμη των «φτωχών ανθρώπων του Χριστού» στο Γιόρκσιρ.