Για τον Ρίτσο, την ποίηση, την Ελλάδα

Η βιβλιοθήκη
του King's College London

Εδώ και δυο χρόνια, λέω στους φίλους μου ότι είμαι το μόνο μέλος του βρετανικού διπλωματικού σώματος που παράτησε τη σταδιοδρομία του για να ακολουθήσει έναν Έλληνα ποιητή της Αριστεράς. Αστειεύομαι, βέβαια. Εγκατέλειψα την διπλωματική μου πορεία όχι για να ακολουθήσω κάποιον, αλλά για να είμαι πιστός στον εαυτό μου. Ήθελα να ολοκληρώσω το διδακτορικό μου. Είχα αρχίσει να μαθαίνω τα ελληνικά όταν ήμουνα έφηβος διότι ήξερα ότι ήταν μια από τις δυο ιερές γλώσσες της πίστης μου. Αυτό ήταν ένα καλό κίνητρο και κάθε φορά που ξεφυλλίζω την ελληνική μου Βίβλο, νιώθω ευγνωμοσύνη προς τον νεότερο εαυτό μου.  Αλλ’ έπειτα ερωτεύτηκα κάτι πιο σπουδαίο από μια ιστορική γλώσσα: ερωτεύτηκα μια ζωντανή χώρα, έναν ζωντανό λαό και μια λογοτεχνία που είναι φωτεινή και που ζει: μια λογοτεχνία που ενώνει την αυγή του ευρωπαϊκού πολιτισμού με το παρόν του, και που συνεχίζει να εξελίσσεται, να ακμάζει, να ενθουσιάζει. Το διδακτορικό μου, κοντολογίς, ήταν κάτι θεμελιώδους σημασίας για μένα.

Μόλις έγραψα στο μπλογκ μου για τα δυο διδακτορικά μου (το ένα δυστυχώς εγκαταλελειμμένο, το άλλο θριαμβευτικά ολοκληρωμένο) και δεν θα επαναλάβω στα ελληνικά αυτά που μπορείτε να διαβάσετε στα αγγλικά. Για μένα τουλάχιστον και τα δυο ήταν σπουδαίες εργασίες: όχι απλώς ως τεχνικές, ακαδημαϊκές ασκήσεις, αλλά ως μέσα με τα οποία προσπάθησα να αποκτήσω μια συνολική κατανόηση της αρχαίας και της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, να διεισδύσω όσο βαθιά μπορεί ένας ξένος στο ελληνικό πνεύμα, και να ανιχνεύσω τα αποτυπώματα του ελληνισμού στην ευρωπαϊκή ψυχή.

Ο μεγάλος ποιητής

Είχα την καλή τύχη να «ανακαλύψω» τον Γιάννη Ρίτσο. Εδώ και είκοσι χρόνια είναι για μένα μια εμμονή.  Οι επιλογές του μου εξάπτουν την περιέργεια: η ποίηση, ο κομμουνισμός, ο διεθνισμός – γι’ αυτόν όλ’ αυτά αποτελούσαν κάποιου είδους εσωτερική εξορία. Και το αντίκτυπο αυτών των επιλογών πάνω στη ζωή του μου εξάπτει την περιέργεια: η τερατώδης του παραγωγικότητα (συχνά σε αδύνατες συνθήκες εργασίας), οι συγκρούσεις του με κρατικές και πολιτικές δυνάμεις, η απομόνωσή του και η περιθωριοποίηση, ο προσωπικός του θρίαμβος κατά την μεταπολίτευση, οι χαμηλοί τόνοι των τελευταίων του χρόνων. Και εξίσου μου εξάπτουν την περιέργεια όλα όσα δεν φαίνεται να ταιριάζουν: η μεταφυσική ροπή της ποίησής του, η έξαρση που έκανε του Μοντερνισμού, το ενδιαφέρον του για τις διάφορες εκφράσεις της σεξουαλικότητας, ο τρόπος με τον οποίο ανέλαβε και υιοθέτησε πολλές φωνές, πολλές μάσκες, η διαρκής άσκηση ενός φαινομενικά απόντος εγωϊσμού. 

Ο Ρίτσος είναι σπουδαίος ποιητής (δεν χρειάζεται να το πω στους Έλληνες αυτό), και δημιούργησε κάποια απ’ τα καλύτερα ποιήματα της σύγχρονης γλώσσας. Αλλά είναι κι ένας άνθρωπος που βίωσε μια μεγάλη ζωή: μια ζωή που δοκιμάστηκε από τα παιδικά του τραύματα, επηρεάστηκε από την κακή υγεία που αντιμετώπιζε κατά τη διάρκεια της ζωής του, και σφυρηλατήθηκε από το ότι βρέθηκε ξανά και ξανά ανάμεσα στους ηττωμένους της νεοελληνικής ιστορίας. Έζησε την ιστορία του εικοστού αιώνα και είχε μεγάλες φιλοδοξίες. Πάλεψε για να μυηθεί στην Παγκόσμιο Ποίηση και να φέρει αυτή την οικουμενική συνείδηση στην δική του ποίηση, στην ποίηση της πατρίδας του – ακόμα και όταν έγραφε τα πιο κομματικά και πολιτικά έργα του.

Έξω από τη βιβλιοθήκη - την ημέρα
που κατέθεσα τη διατριβή μου

Προσπαθώ τώρα να επεξεργαστώ το πώς να μεταμορφώσω τη διατριβή μου σε βιβλίο προς έκδοση. Κι όσο θα ασχολούμαι μ’ αυτό, προτίθεμαι να εκδίδω περισσότερα άρθρα και δοκίμια για τον Ρίτσο. Απομένουν πολλά να ειπωθούν για αυτόν τον πιο πρωτεϊκό Έλληνα ποιητή και ελπίζω να τον ενσωματώσω πληρέστερα στην αγγλική γλώσσα: μέσω κριτικών αναλύσεων και μεταφράσεων. Με έχει κιόλας διδάξει πολλά ο Ρίτσος και το αναγνώρισα αυτό στα τελευταία λόγια της διατριβής μου:

Το να διαβάζει κανείς τον Ρίτσο και με τον Ρίτσο είναι σαν να ξεκινά μια απαιτητική και περιπετειώδη πορεία, μια διεθνή πορεία της ποιητικής εκπαίδευσης. Το να συνοδεύει κανείς τον Ρίτσο – έστω και για λίγα χιλιόμετρα – είναι προνόμιο που αναζωογονεί. Αυτή η διατριβή προσφέρεται ως μικρό δείγμα της εκτίμησής μου.

Βεβαίως, το να εξοφλήσει κανείς πλήρως τα χρέη του στον Ρίτσο, στην ποίηση, στην Ελλάδα αποτελεί το ταξίδι μιας ολόκληρης ζωής, και χαίρομαι που είμαι καθ’ οδόν. 

Τζων