Χαλ – Μια πόλη του Γιόρκσαϊρ υπό ένα ελληνικό πρίσμα

Η μαρίνα του Χαλ

Το επιβλητικό άγαλμα
του William Wilberforce, απελευθερωτή

Το Χάλ, στο Γιόρκσαϊρ της Αγγλίας, είναι μια πόλη σπουδαίων ποιητών: ο Άντρου Μάρβελ, ο Φίλιπ Λάρκιν, ο Σων Ο’Μπράϊαν έζησαν εδώ και η ποίησή τους αντικατοπτρίζει τους δεσμούς τους με την πολιτεία. Κι όμως λίγα είναι τα διηγήματα και μυθιστορήματα με θέμα το Χαλ. Είναι κάτι το περίεργο και δεν ξέρω γιατί είναι έτσι. Σε μεγάλο βαθμό η σιωπή αυτή φαίνεται παράλογη. Άλλοτε ένα μεγάλης σημασίας για την αλιεία λιμάνι  και για ένα μικρότερο χρονικό διάστημα ένα λιμάνι φαλαινοθηρικών, το Χαλ αποτελεί έναν από τους πιο παλαιούς εμπορικούς κρίκους ανάμεσα στην Αγγλία και στην ηπειρωτική Ευρώπη. Υπάρχουν ακόμα σημάδια του μεσαιωνικού και γεωργιανού πλούτου στα κτίρια της Παλιάς Πόλης. Και οι αρχαίες οδοί υποδηλώνουν εμπορικές σχέσεις και ασχολίες (το πιο αγαπημένο μου οδικό όνομα είναι ‘Η Γη της Πράσινης Πιπερόριζας’). Σαν πολλά λιμάνια, ο τόπος αυτός είχε πάντοτε μια σκληρή, ξεροκέφαλη, αντικαθεστωτική ατμόσφαιρα. Έκλεισε τις πύλες του στον βασιλιά Κάρολο Α΄ και τον βασιλικό στρατό το 1642, κατά τον Εμφύλιο. Ο Γουίλιαμ Γουίλμπερφορς, που ήταν επικεφαλής της επιτυχούς εκστρατείας για να καταργηθεί το δουλεμπόριο και υποστήριξε σημαντικά την έσχατη εκστρατεία για να απαγορευτεί η δουλεία μέσα στη Βρετανική Αυτοκρατορία, ήταν βουλευτής εδώ από το 1784 με 1812. Θα φανταζόταν κανείς ότι εδώ αφθονούν οι ιστορίες, περιπλανώμενες στα λιμάνια και τις αποθήκες τελωνείου, χαζεύοντας στις παμπ, την ψαραγορά, τα ιδρύματα στήριξης ναυτικών. 

Hymers College, Hull. Το σχολείο μου

Για εφτά χρόνια, πήγαινα στο σχολείο στο Χαλ. Ξέρω καλά τον τόπο αυτόν. Είμαι υπερήφανος για την εκπαίδευση που έλαβα εκεί (τα ελληνικά! τα έμαθα τα ελληνικά στο Χαλ) και μου αρέσει η πόλη, αλλά κρατούσα συχνά μια απολογητική στάση για τη στοργή μου. Εξαιτίας της έκτασης των λιμανιών της, η πόλη ήταν στρατηγικός στόχος για τη γερμανική πολεμική αεροπορία κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί του 1941 ήταν άγριοι και κατέστρεψαν πολλά. Τη δεκαετία του 1970, κατέρρευσε κι η αλιευτική βιομηχανία, προκαλώντας εκτεταμένη αποστέρηση και μια δεύτερη τρύπα στην αστική δομή. Ως εκ τούτου, απέκτησε η πόλη μια κακή φήμη. Αλλά το 2017, το Χαλ έγινε η Εθνική Πρωτεύουσα Πολιτισμού: συνέβη μια περιορισμένη αναγέννηση και πολλοί άνθρωποι που δεν θα ονειρεύονταν ποτέ να πάνε στο Χαλ ήρθαν για να συμμετάσχουν στην πολιτιστική ζωή του. Οι γλυκομίλητοι «ξένοι» της νότιας Αγγλίας (που δεν είναι πάντα δημοφιλείς εδώ) έπρεπε να παλεύουν με τη μοναδικά τραχεία, βαθιά προφορά των κατοίκων της πόλης. (Σημειώστε ότι δεν λέμε την πόλη μας «Χαλ», όπως τη προφέρουν οι νότιοι Άγγλοι και τη μεταγλωττίζετε κι εσείς οι Έλληνες, μάλλον τη λέμε «Χουλ». Αν συζητήσουμε μαζί για την πόλη μου, θα τη λέω πάντοτε «Χουλ».)

Ιστορίες του Χαλ

Εξεπλάγην όταν ένας Έλληνας που με ακολουθεί στο Twitter μού είπε για μια συλλογή διηγημάτων, με τίτλο Ιστορίες του Χαλ. Τον δέκατο-ένατο αιώνα, οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία βρίσκονταν στο Λονδίνο, το Λίβερπουλ και το Μάντσεστερ. Γενικά προτιμούν πλέον να μένουν αποκλειστικά στο νότο: στο Λονδίνο, την Οξφόρδη, το Κέιμπριτζ, το Ρέντινγκ. Ή μπορεί να πάνε στη Σκοτία – συνήθως στο Εδιμβούργο. Αλλά το Χαλ στο Γιόρκσαϊρ; Γιατί ένας σύγχρονος Έλληνας θα έγραφε ένα βιβλίο για το Χαλ;

Επρόκειτο για το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα Γιώργου Μητά, που σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Χαλ τη δεκαετία του 1990(;). Το εξέδωσε το 2011 και τον επόμενο χρόνο κέρδισε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα του περιοδικού διαβάζω. Και πρόσφατα το διάβασα κι εγώ. Βέβαια, ενδιαφερόμουν πολύ να διαπιστώσω το πώς συνόψισε ο Μητάς μια πόλη 285,000 κατοίκων σε 137 σελίδες. Λοιπόν, έγραψε τρία εκτεταμένα διηγήματα. Είναι ξεχωριστές ιστορίες αλλά η καθεμία συμπίπτει μερικώς με τις άλλες. Η δράση εστιάζεται στους δρόμους, τα λεωφορεία και τις παμπ γύρω από το Πανεπιστήμιο. Αλλά πράγματι ολόκληρη η πόλη είναι το υποκείμενο του Μητά. Εκφράζει καλά την ουσία της: 

Στην ανατολική ακτή, στο ύψος του Γιόρκσαϊρ, η Βόρεια Θάλασσα εισχωρεί για σαράντα περίπου χιλιόμετρα μέσα στη γη, δημιουργώντας μια μεγάλη υδάτινη έκταση με υφάλμυρα νερά και ισχυρές παλίρροιες, το δέλτα του Χάμπερ. Στις όχθες του είναι χτισμένο το λιμάνι του Χαλ· στο ίδιο σημείο, χωρίζοντας την πόλη στα δυο, εκβάλλουν τα νερά του ομώνυμου ποταμού, οι πηγές του οποίου βρίσκονται βορειότερα, στην περιοχή του Ντρίφηλντ. Το νερό σχεδόν κυκλώνει την πόλη· αναπόφευκτα, η ιστορία της είναι συνδεδεμένη με το υγρό στοιχείο και τον αγώνα των κατοίκων της να το δαμάσουν και να το εκμεταλλευτούν, καταβάλλοντας συχνά βαρύ τίμημα. 

Σε αυτό το λογοτεχνικό τοπίο, ένα ζευγάρι διατυπώνει τον πυρήνα της κάθε ιστορίας. Στην πρώτη, η κυρία Ρότζερς, μια ντόπια, βρίσκει το κουράγιο για να προσκαλέσει έναν νεαρό Ισπανό φοιτητή για το τσάι. Στη δεύτερη, ένας τυφλός Σκοτσέζος φοιτητής, που ονομάζεται Ντόναλτ και που τον ακολουθεί παντού η οδηγός-σκύλος του, η Τζόυ, φέρεται φιλικά σε έναν ανώνυμο Έλληνα μεταπτυχιακό φοιτητή. Στην Τρίτη, ένας Τούρκος φοιτητής που ονομάζεται Αζίζ αρχίζει να ενδιαφέρεται για τον Στηβ, τον πληθωρικό σπιτονοικοκύρη του. Δυο από τους πρωταγωνιστές αυτούς είναι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης, οι άλλοι τέσσερες είναι περαστικοί. Αλλά κι όλοι χαρακτηρίζονται από μοναξιά και ανασφάλεια, κι ο καθένας προσπαθεί να κάνει έναν ορισμένο δεσμό. 

Αυτές οι προσπάθειες εμποδίζονται από την πόλη την ίδια, η οποία είναι στο έλεος όχι μόνο των νερών που την περικυκλώνουν και την περιορίζουν, αλλά και του τυπικού παράκτιου κλίματος της βορεινής πόλης αυτής: 

Κι όμως η ώρα της εισβολής είχε έρθει. Ο Νοέμβρης εξέπνεε, η πολιτεία ήταν τυλιγμένη για μέρες σ’ ένα γκρίζο, παγωμένο σεντόνι που άλλοτε γινόταν βροχή, άλλοτε αδιαπέραστη ομίχλη και άλλοτε μια υγρή, ψυχρή σκοτεινιά, που απλωνόταν παντού εκδιώκοντας κάθε ίχνος ζεστασιάς και ασφάλειας.

Το Πανεπιστήμιο του Χαλ

Αυτή είναι μια απεικόνιση του Χαλ υπό το πρίσμα του Αιγαίου. Τίποτε δεν συμφιλιώνει τον Μητά με το υγρό και ζοφερό κλίμα της πόλης. Για έναν Έλληνα που είναι συνηθισμένος σε μια υπαίθρια κοινωνική ύπαρξη, το Χαλ φαίνεται ερημωμένο, άδειο, αντικοινωνικό. (Πραγματικά, δεν είναι έτσι.) Στους ήσυχους δρόμους ηχούν τα βήματα. Οι λίγοι πεζοί στις ιστορίες του Μητά βιάζονται πάντα για να βρουν ένα ζεστό κρησφύγετο: σε μια παμπ, ένα διαμέρισμα, τη φοιτητική εστία, το ντόπιο σουπερμάρκετ. Σε αυτό τον τόπο της γκρίζας καθημερινότητας, τα πολύχρωμα συμπεράσματα αναζητούνται χωρίς να βρίσκονται: μόνο το τρίτο διήγημα καταλήγει σε μια σχεδόν καθαρή επίλυση: μια τραγική επίλυση που βεβαιώνει τον οριστικό τόνο του βιβλίου.

Σε αυτές τις «ιστορίες του Χαλ» βρήκα μια πειστική απεικόνιση της πόλης: στα διηγήματα αυτά ο αυστηρός και ψυχρός ρεαλισμός της πόλης είναι πλαισιωμένος με μια κάποιου είδους γοτθική ιδιοτροπία. Μου αρέσει πολύ ο επιδέξιος τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας λυγίζει την ελληνική γλώσσα σε αυτόν τον ξένο τόπο. Δεν ήθελα το βιβλίο να τελειώσει και πένθησα το τέλος του, όταν έφτασε. Συγχαίρω τον συγγραφέα για το επίτευγμά του (ήταν άξιος νικητής του βραβείου διαβάζω) και προσβλέπω στο διάβασμα των άλλων βιβλίων του. 

Κλείνοντας, θέλω να προκαλέσω τους αναγνώστες μου. Πείτε μου, σας παρακαλώ, ποια άλλα μυθιστορήματα, διηγήματα και ποιήματα έχουν γράψει οι Έλληνες για το Χαλ, για το Γιόρκσαϊρ, για τον βορρά της Αγγλίας; Τι άλλο θα έπρεπε να διαβάσω, ώστε να κατανοήσω την πατρίδα μου υπό ελληνικό πρίσμα;

Τζων

Democratic Pride

In Greece the political cycle has turned with the election of a New Democracy government under the leadership of Kyriakos Mitsotakis. I am happily now a former civil servant and ex-diplomat, so can comment on such things. In my professional career, I saw two changes of Government in Britain, in 1997 and 2010; and beyond that two changes of Prime Minister, in 2007 and 2016. In 1997, I was the head of the private office of a junior Minister in the Department for Education and Employment and in 2010, I was the Principal Private Secretary of the Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs. In those roles, the impact of political change was exciting, challenging and very direct; our effectiveness as civil servants rested on our demonstrated neutrality: on our capacity to work equally effectively with one governing party one day and a new governing party the next. It was always fun, and a lot of hard work. New Ministers and their aides had to be understood, new priorities learned, new ways of working absorbed.

Things were not so dissimilar as a diplomat, though changes in foreign governments have more of an indirect impact on a diplomat’s work. In the EU Council of Ministers in Brussels in 1998-2002, I saw frequent Ministerial changes around the table, some of them more significant than others – I certainly won’t forget the political brouhaha that followed the formation of an Austrian government after the Austrian elections of October 1999. And in Athens in 2015, I saw the coming to power of the SYRIZA-ANEL government after the January elections of that year. That was an immensely busy time for my embassy, as we got to know Ministers who had almost all of them never served in government before and who had a radically different approach from their predecessors. 

Diplomats and civil servants in the British system have to work with whichever government is in power, irrespective of their personal views.  For me, as I guess for most of my former colleagues, this always meant a rather dispassionate and analytical approach: trying to understand manifestos, policies, points of commonality, personalities. Part of this process was an attempt to map and understand what changes an incoming government would make to its predecessor’s policies (domestic and international) and to the body of national law. 

It will be very interesting, to say the least, to see how Prime Minister Mitsotakis’ government will differ from its predecessor, not only in its intentions (which we already know in part, through the election process) but also in the programme it actually carries out. With a new government what doesn’t get changed is often as interesting as what does. Irrespective of political rivalries, very few governments try to change all of their predecessors’ innovations. Society itself is always on the move. 

'Pride in OFGEM', July 2019

In London this weekend, the LGBT community and our friends were celebrating the end of Pride month, with the annual parade in central London. On Friday, I had the pleasure of talking at the Pride event of OFGEM (the UK energy regulator) to a large group of LGBT staff and their straight allies. I had been invited to reflect on the impact of being gay on my professional career. It was fun to do this and among much else I was able to recall one of the most moving events of my career: addressing Athens Pride in 2015 in Klafthmonos Square. On that day, the SYRIZA-ANEL government had earlier announced its intention to legislate in Greece for civil partnerships among same-sex couples. This was a long overdue reform, and its confirmation certainly added to the party atmosphere and the natural optimism of the event. 

Athens Pride, June 2015

Four years later, civil partnership (the ‘σύμφωνο συμβίωσης’) is an accepted reality for same-sex couples in Greece. This is in line with European norms and European values, and I expect it to endure in Greece as a legacy from SYRIZA that has been broadly accepted across the mainstream parties. (The fact that it is underpinned by ECHR jurisprudence also helps.)

Well, it is good when we see our liberal democratic values of inclusion, diversity, equality increasingly entrenched across our European societies. We should have pride in the capacity of our democracies to advance in this direction, whether in Greece, the UK or elsewhere. There are, regrettably, many voices at the moment challenging the ideals of liberal democracy and even representative democracy itself. But the Greek experience of the last decade suggests that we should be optimistic. After all of the challenges that the Greek people have faced, parliamentary democracy has proved strong and resilient in Greece. Throughout the crisis, governments have come and gone, in more or less orderly fashion; and the ballot box has remained triumphant. And despite the economic pressures and challenges from the fringes of political life, Greek parliamentary democracy has continued, not least through the reform of civil partnership, to move in a socially liberal direction. This could not and should not be taken for granted – either in Greece or in any country in Europe. But the Greek experience is particularly inspiring. Let us always hope for more! 

I wish the new government of Mr Mitsotakis and the new leader of the official opposition, Mr Tsipras, all good luck in carrying out their new responsibilities. 

John

Για τον Ρίτσο, την ποίηση, την Ελλάδα

Η βιβλιοθήκη
του King's College London

Εδώ και δυο χρόνια, λέω στους φίλους μου ότι είμαι το μόνο μέλος του βρετανικού διπλωματικού σώματος που παράτησε τη σταδιοδρομία του για να ακολουθήσει έναν Έλληνα ποιητή της Αριστεράς. Αστειεύομαι, βέβαια. Εγκατέλειψα την διπλωματική μου πορεία όχι για να ακολουθήσω κάποιον, αλλά για να είμαι πιστός στον εαυτό μου. Ήθελα να ολοκληρώσω το διδακτορικό μου. Είχα αρχίσει να μαθαίνω τα ελληνικά όταν ήμουνα έφηβος διότι ήξερα ότι ήταν μια από τις δυο ιερές γλώσσες της πίστης μου. Αυτό ήταν ένα καλό κίνητρο και κάθε φορά που ξεφυλλίζω την ελληνική μου Βίβλο, νιώθω ευγνωμοσύνη προς τον νεότερο εαυτό μου.  Αλλ’ έπειτα ερωτεύτηκα κάτι πιο σπουδαίο από μια ιστορική γλώσσα: ερωτεύτηκα μια ζωντανή χώρα, έναν ζωντανό λαό και μια λογοτεχνία που είναι φωτεινή και που ζει: μια λογοτεχνία που ενώνει την αυγή του ευρωπαϊκού πολιτισμού με το παρόν του, και που συνεχίζει να εξελίσσεται, να ακμάζει, να ενθουσιάζει. Το διδακτορικό μου, κοντολογίς, ήταν κάτι θεμελιώδους σημασίας για μένα.

Μόλις έγραψα στο μπλογκ μου για τα δυο διδακτορικά μου (το ένα δυστυχώς εγκαταλελειμμένο, το άλλο θριαμβευτικά ολοκληρωμένο) και δεν θα επαναλάβω στα ελληνικά αυτά που μπορείτε να διαβάσετε στα αγγλικά. Για μένα τουλάχιστον και τα δυο ήταν σπουδαίες εργασίες: όχι απλώς ως τεχνικές, ακαδημαϊκές ασκήσεις, αλλά ως μέσα με τα οποία προσπάθησα να αποκτήσω μια συνολική κατανόηση της αρχαίας και της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, να διεισδύσω όσο βαθιά μπορεί ένας ξένος στο ελληνικό πνεύμα, και να ανιχνεύσω τα αποτυπώματα του ελληνισμού στην ευρωπαϊκή ψυχή.

Ο μεγάλος ποιητής

Είχα την καλή τύχη να «ανακαλύψω» τον Γιάννη Ρίτσο. Εδώ και είκοσι χρόνια είναι για μένα μια εμμονή.  Οι επιλογές του μου εξάπτουν την περιέργεια: η ποίηση, ο κομμουνισμός, ο διεθνισμός – γι’ αυτόν όλ’ αυτά αποτελούσαν κάποιου είδους εσωτερική εξορία. Και το αντίκτυπο αυτών των επιλογών πάνω στη ζωή του μου εξάπτει την περιέργεια: η τερατώδης του παραγωγικότητα (συχνά σε αδύνατες συνθήκες εργασίας), οι συγκρούσεις του με κρατικές και πολιτικές δυνάμεις, η απομόνωσή του και η περιθωριοποίηση, ο προσωπικός του θρίαμβος κατά την μεταπολίτευση, οι χαμηλοί τόνοι των τελευταίων του χρόνων. Και εξίσου μου εξάπτουν την περιέργεια όλα όσα δεν φαίνεται να ταιριάζουν: η μεταφυσική ροπή της ποίησής του, η έξαρση που έκανε του Μοντερνισμού, το ενδιαφέρον του για τις διάφορες εκφράσεις της σεξουαλικότητας, ο τρόπος με τον οποίο ανέλαβε και υιοθέτησε πολλές φωνές, πολλές μάσκες, η διαρκής άσκηση ενός φαινομενικά απόντος εγωϊσμού. 

Ο Ρίτσος είναι σπουδαίος ποιητής (δεν χρειάζεται να το πω στους Έλληνες αυτό), και δημιούργησε κάποια απ’ τα καλύτερα ποιήματα της σύγχρονης γλώσσας. Αλλά είναι κι ένας άνθρωπος που βίωσε μια μεγάλη ζωή: μια ζωή που δοκιμάστηκε από τα παιδικά του τραύματα, επηρεάστηκε από την κακή υγεία που αντιμετώπιζε κατά τη διάρκεια της ζωής του, και σφυρηλατήθηκε από το ότι βρέθηκε ξανά και ξανά ανάμεσα στους ηττωμένους της νεοελληνικής ιστορίας. Έζησε την ιστορία του εικοστού αιώνα και είχε μεγάλες φιλοδοξίες. Πάλεψε για να μυηθεί στην Παγκόσμιο Ποίηση και να φέρει αυτή την οικουμενική συνείδηση στην δική του ποίηση, στην ποίηση της πατρίδας του – ακόμα και όταν έγραφε τα πιο κομματικά και πολιτικά έργα του.

Έξω από τη βιβλιοθήκη - την ημέρα
που κατέθεσα τη διατριβή μου

Προσπαθώ τώρα να επεξεργαστώ το πώς να μεταμορφώσω τη διατριβή μου σε βιβλίο προς έκδοση. Κι όσο θα ασχολούμαι μ’ αυτό, προτίθεμαι να εκδίδω περισσότερα άρθρα και δοκίμια για τον Ρίτσο. Απομένουν πολλά να ειπωθούν για αυτόν τον πιο πρωτεϊκό Έλληνα ποιητή και ελπίζω να τον ενσωματώσω πληρέστερα στην αγγλική γλώσσα: μέσω κριτικών αναλύσεων και μεταφράσεων. Με έχει κιόλας διδάξει πολλά ο Ρίτσος και το αναγνώρισα αυτό στα τελευταία λόγια της διατριβής μου:

Το να διαβάζει κανείς τον Ρίτσο και με τον Ρίτσο είναι σαν να ξεκινά μια απαιτητική και περιπετειώδη πορεία, μια διεθνή πορεία της ποιητικής εκπαίδευσης. Το να συνοδεύει κανείς τον Ρίτσο – έστω και για λίγα χιλιόμετρα – είναι προνόμιο που αναζωογονεί. Αυτή η διατριβή προσφέρεται ως μικρό δείγμα της εκτίμησής μου.

Βεβαίως, το να εξοφλήσει κανείς πλήρως τα χρέη του στον Ρίτσο, στην ποίηση, στην Ελλάδα αποτελεί το ταξίδι μιας ολόκληρης ζωής, και χαίρομαι που είμαι καθ’ οδόν. 

Τζων